Algemeen

• In het eerste fragmentje hoor je Benjamin Verdonck die zijn prachtige definitie van verzet uitlegt.
• Hij heeft het over schrijver Julio Cortázar die op de vraag waarom hij zich niet meer verzet tegen het socialistisch schrikbewind in Argentinië antwoordt dat verzet is dat je het leven leeft zoals het leven in de toekomst zou moeten zijn, met alle liefde, spel en vreugde die daarbij komt kijken

Fragment 1: Kurt Peleman

Kurt vertelt een verhaal over een kindje in een vluchtelingenkamp, dat strikt genomen volgens de regels niet geholpen mocht worden, maar je hebt wel de middelen om het te helpen. Over die vreselijke worsteling tussen wet en moraal.

• Bekijk hier het volledige gesprek met Kurt.
• Kurt heeft het over zijn tijd vol morele dilemma’s bij Artsen Zonder Grenzen.
• Filosofische artikels rond triage en de ethiek ervan waren schaars voor er een wereldwijde pandemie uitbrak. Toen veranderde het van een hypothetische cafédiscussie naar een echte overweging.
• Het toepassen van rationeel bedachte regels op je eigen moreel gedrag zie je in de beweging van het Effectief altruïsme.

Fragment 2: Peter De Graef

Peter heeft het over het principe van de broederlijkheid en hoe dat vandaag bedolven is onder het concurrentieprincipe. Dat heeft er voor gezorgd dat alles mag, zolang de scheidsrechter het niet gezien heeft. Moraliteit is volstrekt verdwenen en enkel de wet blijft over.

• Bekijk hier het volledige gesprek met Peter. Het is een fijne trip en op het einde wil je beginnen meditereren.
• De prijs voor meest effectieve metafoor voor het samenleven gaat naar voetbal. Het verkeer strandt op een mooie tweede plaats.
• Dit fragmentje komt uit een hoofdstuk waarin Peter de antroposofie van Rudolf Steiner uit de doeken doet.

Fragment 3: Stefan Hertmans

Stefan verwijst naar Antigone, het iconische theaterstuk waarin wet en moraal botsen en de moraal als een hogere wet gezien wordt. Stefan maakt de zeer bruikbare parallel met het verkeer waarin iedereen voortdurend de randjes van het wettelijke opzoekt. Over hoe dat ook gebeurt als het over vrijemeningsuiting gaat.

• Bekijk hier het volledige gesprek met Stefan. Het gaat over gele en groene hesjes en over hoe ze samen op straat zouden moeten komen. En als we er dan nog de Pride en de vakbonden opnieuw bij kunnen betrekken, dan zitten we met een nieuwe brede volksbeweging. Alleen jammer van dat onderling gekibbel.
• Antigone voor mensen met weinig tijd of voor wie zich te geïntimideerd voelt in een schouwburg.
• Dit stuk werd in 441 Voor Christus geschreven, maar het voelt even relevant vandaag. Het is het dilemma van Kurt Peleman in zijn vluchtelingenkamp. Van Pepijn Kennis op het Sint-Katelijneplein. Van Benjamin Verdonck en Julio Cortázar. Van Anuna, Greta en Extinction Rebellion. Van de vriendin van Bert Roebben die in volle lockdown een cake aan haar vriendin wilde geven. Van Mwazulu Diyabanza en Wouter Mouton.
• Nomos en Dike. Nomos is de wet, gebeiteld in steen. Daar mag en kan je niet van afwijken. Dike is de afweging, de weegschaal die voor elk individueel geval een andere balans kan opmaken.
• Een mooi voorbeeld van een domein waar wet en moraal botsen is dat van het sociaal verkeer en de vrije meningsuiting. Enerzijds is er wat je wel en niet mag zeggen volgens de letter van de wet. Je mag de holocaust niet ontkennen, maar je mag wel lachen met het gewicht van iemand. Anderzijds is er je eigen moraal en de vraag wat fatsoenlijk/beleefd/lief is om al dan niet te zeggen. Het helpt om die twee uit elkaar te trekken. Dank aan Naima Charkaoui, Fleur Pierets en Nadia Fadil voor dit inzicht.

Fragment 4: Katleen Gabriëls

Katleen praat over het Scandinavische model van Vison Zero, waarbij de ambitie is om nul verkeersdoden te hebben. Vanuit die visie wordt de context van het verkeer zo aangepast, dat ongelukken onmogelijk worden. Gelijkaardige dingen gebeuren met moreel gedrag. Als we weten welk gedrag wenselijk is, dan kunnen we via nudging mensen onbewust beïnvloeden om het goede te doen.

• Bekijk hier het volledige gesprek met Katleen.
• Lees hier meer over de mediatietheorie. Er staan veel grote woorden, maar er is ook een animatiefilmpje dat even lang duurt als een toiletbezoek, jippie!
• Wie nudging wil begrijpen moet absoluut dit filmpje bekijken.
• Hét werk als het over nudging gaat heet (nogal onorigineel) Nudge. Volgens de samenvatting geeft Richard Thaler “nuttige en praktische kennis voor leiders, managers, beleidsmakers, leraren en ouders om ervoor te zorgen dat de mensen onder hun hoede betere, gezondere, duurzamere keuzes maken.”
• We weten het niet goed, maar we denken dat het misschien best is om allemaal samen te debatteren over wat “betere, gezondere en duurzamere keuzes” juist zijn want als we dat alleen aan “leiders, managers, beleidsmakers, leraren en ouders” overlaten zitten we misschien wel met een probleem. Alléjakweenie.
• Thaler kreeg de Nobelprijs voor zijn onderzoek.
• Het verhaal van de urinal fly in de luchthaven van Schiphol spreekt zo hard tot de verbeelding. Er blijkt echter geen wetenschappelijk onderzoek te bestaan dat de 80% reductie aantoont. Dit artikel brengt heerlijke nuance. Want als er 80% minder gemorst wordt dan wil dat zeker nog niet zeggen dat je 80% poetskosten kan besparen. En daarna moet je nog even de website bezoeken die de stickers verkoopt. Daar gaat het plots over 85%. #percentageszijnaltijdfake

Fragment 5: Maxim Februari

Maxim maakt het probleem nog iets groter. Want door de wet in code te gieten en te verankeren in apparaten, in protocollen en alles te automatiseren, wordt hij nog minder wrikbaar en worden discussies over en verzet tegen die wetten onmogelijk. Maxim vertelt hoe moreel gedrag in Nazi-Duitsland gelijkstond aan gehoorzaamheid aan de wetten.

• Bekijk hier het volledige gesprek met Maxim. Een waanzinnig interessant gesprek over de gigantische spanning tussen vrijheid en zekerheid.
• Maxim baseerde zich op het werk van Mireille Hildebrandt.
• Er zitten echter ook onwenselijke regels in de kunst, verstarring, ongeschreven regels die je bijvoorbeeld verbieden om te reageren op een kunstwerk in een museum. Maxim legde ooit een verzameling aan van de botsing tussen kunst en de realiteit.
  • De Japanse artieste die bekend is van haar falussen en polka dots heet Yayoi Kusama. Maxim schreef in De onbetrouwbare verteller: “De discrepantie tussen de prikkeling die op de massamens wordt losgelaten en de zelfbeheersing die van haar wordt gevraagd is soms wel heel erg groot.”
  • Het vernietigde of verbeterde werk van Damien Hirst (hangt er van af hoe je het bekijkt), heet Away from the flock. Mark Bridger was de artiest die zijn steentje wilde bijdragen. Het leidde ons naar deze heerlijke blog die zichzelf een ‘research project documenting acts of art vandalism’ noemt. Daar gaat je namiddag.
  • Het kunstwerk Fata Morgana van Teresita Fernández veroorzaakte veel controverse in de buurt van Madison Square Park in Manhattan omdat het zonlicht zou tegenhouden (“It’s huge, it’s enormous and it also looks like they’re building a shelter. This is ridiculous.”)
• Kunst hoort volgens Maxim een interactie te zijn tussen de kunstenaar en het publiek. De kunstenaar moet dan juist blij zijn wanneer er inhoudelijk en kwalitatief gereageerd wordt op zijn of haar werk. Wat dan juist inhoudelijk en kwalitatief is, is moeilijk te bepalen. Misschien moeten we ook daar wat ruimte voor interpretatie laten. De rechter oordeelde bijvoorbeeld dat Mark Bridger schuldig was, maar schold hem de boete kwijt wegens te weinig vermogen. Misschien moeten we dat soort wiggleroom, speling, in ook in andere jobs toelaten.
• Het verlangen naar vrijheid botst met onze toenemende drang naar rechtszekerheid. We willen op voorhand voorbereid zijn op alle mogelijke situaties, ons indekken.
• De wet van Godwin zegt dat elke discussie vroeg of laat uitdraait op een vergelijking met de Tweede Wereldoorlog.
• Modernity and the Holocaust, het boek van Zygmunt Bauman dat Maxim in zijn Godwinlezing citeerde, stelt dat men in Nazi-Duitsland het gehoorzamen aan regels gelijk stelde met wat moreel goed is. En dat dat heel gevaarlijk is. Je bent goed bezig als je gehoorzaamt.
• Het punt over digitalisering van Maxim en Mireille is dat heel de bovenstaande problematiek nog problematischer wordt als je de suppoost vervangt door een camera en als je algoritmes gaat gebruiken om de veiligheid te garanderen. Dan heb je de regels onveranderlijk gemaakt en dan zijn verzet en verandering onmogelijk geworden.

Fragment 6: Pepijp Kennis

Een heel concreet voorbeeld van wanneer wet en moraal botsen en waar de ruimte voor verzet zou kunnen liggen.

• Bekijk hier het volledige gesprek met Pepijn over leegstand en de publieke ruimte. Over verzet in of uit het systeem.
• Pepijn startte vzw Toestand, die leegstand in Brussel aanpakt.
• Pepijn had het in zijn thesis over de Provo-beweging.
• De acties van Picnic the streets in Brussel droegen ongetwijfeld bij tot een meer leefbare stad.