Het gesprek met Benjamin zit vol referenties en de kans dat je tijdens denkt ‘dat boek moet ik lezen’ is groot. Daarom zijn er voor u deze mooi per hoofdstuk gerangschikte shownotes.

Algemeen

• Een vertegenwoordiger van de Zweedse Academie die de Nobelprijs voor Literatuur uitreikt zei op de radio dat de boeken beoordeeld worden los van de auteur, van de context, maar puur op basis van de literaire kwaliteiten. Benjamin verwoordt hier het exact tegenovergestelde. Een werk kan niet los gezien worden van hoe het tot stand kwam. Wat denkt u?
• Een liedje van Spinvis is als een feest van herkenbare flarden. Je voelt de kern, het gaat over iets dat je niet kan benoemen en dat ook nooit benoemd wordt. Er wordt voortdurend rond die kern gecirkeld. In die zin is dit gesprek als een liedje van Spinvis. Daarom houden wij van gesprekken met kunstenaars. Jij ook? Kijk dan ook eens naar Randall Casaer.
• De ambitie in het kleine is bij ons een mantra geworden dankzij Benjamin en ook dankzij A Gentleman in Moscow van Amor Towles. Over de schoonheid van een dienstbaar leven.

Hoofdstuk 1: Violently Happy

Over Benjamins geschiedenis in de toneelschool en zijn rebellie tegen het mainstream theater van dat moment. Tegen de grote ambities en de grote gevoelens, voor het kleine, het lokale en het échte.

• De architectuur van het theaterlandschap toen Benjamin afstudeerde: aan de ene kant het grote theater van Ivo van Hove en Johan Simons. Aan de andere kant de tegenbeweging met onder meer Discordia en TG Stan.
• De melkbezorger van Benjamin is als de metser van Luk Vanmaercke. Ze willen beiden zeggen dat het ok is om gewoon te zijn. Het is een moeilijke boodschap vanuit hun gepriviligeerde positie en in die zin misschien wel moedig om te brengen? Neen?
• Tom Jansen is de Nederlandse acteur die op scène gewoon Tom Jansen is en die onder meer SCHADE/schade maakte.
• Ben d’Armagnac zei ‘Kunst is een exponent van het leven’ en dat was voor Benjamin een welkome boodschap.

Hoofdstuk 2: Sociale sculptuur

Over Benjamins projecten in de publieke ruimte. Hij bouwde zaken en dat materiële is belangrijk, maar het gaat evengoed over de gesprekken die plaatsvinden naar aanleiding van zijn werk. Dat noemt hij de sociale sculptuur.

• Kunst in de publieke ruimte
  • Bara/ke, het huisje midden in de stad waar Benjamin ging wonen.
  • Het Zwaluwnest
  • Kalender09, een verzameling publieke acties die Benjamin in 2009 in Antwerpen uitvoerde.
• De zoektocht naar een derde ruimte van Benjamin vertoont gelijkenissen met die van Fleur Pierets.

Hoofdstuk 3: To withdraw gracefully

Over verzet en de kracht van iets niet doen. Over de ultieme vraag wat ons nog rest als we de complete impact van de klimaatcrisis beseffen. Over ons terugtrekken van het voortoneel.

• I shop therefore I am is een werk van Barbara Kruger en een mooi voorbeeld van absolute recuperatie.
• Voed je klimaatdepressie met The Uninhabitable Earth van David Wallace-Wells.
• Bouw daarna weer wat aan hoop aan werk aan je nederigheid met Waar kunnen we landen? van Bruno Latour.

Hoofdstuk 4: Individuele verantwoordelijkheid

Over de breuklijn tussen individuele en collectieve verantwoordelijkheid. Over de vraag of we allemaal de morele plicht hebben om vegetariër te worden en met de trein te reizen. En de vraag of dat zin heeft.

• Clive Hamilton stelt in Requiem for a species de vraag naar onze individuele verantwoordelijkheid voor het klimaat.
• Het is een vraag die ook wij ons voortdurend stellen en dan voornamelijk als het over klimaat gaat. Lees hier over de weg die we aflegden.
• Marian Donner ziet vooral hoe die individuele verantwoordelijkheid tot een schuldgevoel en depressie leidt.
• Jonathan Safran Foer maakt in Dieren Eten en in Het klimaat zijn wij de individuele actie weer aantrekkelijk (hoewel de familiefeesten er iets minder leuk van worden).
• Ook Tobias Leenaert bevestigde dat punt bij ons. Je communicatie is minstens even belangrijk als je acties.

Hoofdstuk 5: Vrijheid

Over Benjamins Handvest, waarin hij een oproep doet aan kunstenaars om eens iets te proberen. Een voorstelling te maken in de letterlijke betekenis. Om nederig om te springen met materiaal en met afstanden. Over de discussie die daaruit ontstond.

• Benjamin schreef het Handvest voor een actieve medewerking van de podiumkunsten aan een transitie naar rechtvaardige duurzaamheid.
• Ook Milo Rau schreef in die geest het Manifest van Gent.
• Lees hier meer over de manifesten en wat ze teweeg brachten.
• De kunst als absolute vrijplaats doet denken aan ons gesprek met Josse De Pauw. Benjamin lijkt een tegengestelde visie te vertegenwoordigen van een kunst die beperkt wordt op allerlei manieren. Onderliggend is een eeuwenoude discussie over de definitie van vrijheid aan de gang. Tijd om nog eens Isaiah Berlin te lezen.
• Misschien is het toch een beetje problematisch om vrijheid te definiëren in een vacuüm, los van de concrete omstandigheden waarin we leven en alleen rekening houdend met abstracte mensen. Mijn vrijheid eindigt waar die van de ander begint, maar is die ander een ander mens? Of kan het ook een pantoffeldiertje of een kamerplant of de bodem of de lucht zijn?
• Donderdag Veggiedag is er dankzij al die duizenden factoren die gunstig samenkwamen, maar één belangrijke factor was toch wel Tobias Leenaert.
• Benjamin heeft het over de rol van de overheid en dat ze bepaalde beslissingen zou moeten nemen die goed zijn voor ons allemaal. Een beetje zoals met roken op café. Het doet denken aan wat Rutger Bregman ons vertelde over politieke mobilisatie.
• Ook leuk: lees eens De grenzen aan de groei van de Club van Rome en besef daarna dat het in 1972 gepubliceerd werd.

Hoofdstuk 6: Een actief archief

Over zijn in het hier en nu en Benjamins gewoonte om rondellen te verzamelen en te documenteren. Over envie en besoin en dat de meeste dingen gewoon beginnen als een goestingske voor wij er allerlei grotere betekenissen aan gaan hangen.

• We vinden het altijd goed als we in een diep gesprek over kunst een verwijzing naar een romantische komedie verstopt krijgen. Kijk zeker eens naar About Time.
• Het was één van de films die Serge de Gheldere tijdens zijn ziekte tipte. Serge kwam een tweede keer bij ons langs en vertelde over die moeilijke periode.
• Het oprapen van de rondellekes is voor Benjamin een middel om te zijn, in het hier en nu. Het is het soort middel waar iedereen naar op zoek is. Het is een alternatief voor meditatie, voor yoga, voor wandeltochten, voor prutsen aan je motor, voor mandenvlechten, … Whatever works.
• Idee voor een prank: ga na waar Benjamin zoal wandelt, koop een hoop rondellen en strooi in het rond.
• Lees meer over de Situationisten en lees De Spektakelmaatschappij van Guy Debord.
• De Eurasienstab van Joseph Beuys.
• Benjamins wens om een groot huis met een grote verzameling spullen aan te leggen lijkt loodrecht te staan op zijn verlangen om slimmer om te gaan met materie. Maar het is hetzelfde verlangen. Hij wil het kleine en het materiële, het schijnbaar nutteloze herwaarderen. Hij wil ons opnieuw doen nadenken over dingen die we als onzichtbaar beschouwen. Een meer doordachte versie van het Minimalisme.

Hoofdstuk 7: Hoe het zou kunnen zijn

Het meest existentiële deel, tussen hoop en wanhoop, tussen Gramsci en Bloch. Waarbij Benjamin toch duidelijk naar de hoop neigt en niet anders kan dan het leven vieren en de strijd voor een betere wereld verder te zetten.

• Jean Cocteau zei “Si le feu brûlait ma maison, qu’emporterais-je? J’aimerais emporter le feu”.
• Benjamin herinnert ons eraan dat een klimaatmars niet gelijk is aan de helikopterbeelden op het journaal. Het zijn de tienduizenden individuele verhalen die elkaar kruisen. Het is de kunststudent die heel de nacht aan haar protestbord heeft gewerkt. Het is de zelfgemaakte soep die de stemmen versterkt. Het is de introverte persoon die eerst op de trein, dan weer van de trein en vervolgens weer op de trein is gestapt. Het is het café dat haar toiletten opent. Het zijn de knipogende politieagenten en de babysittende grootouders.
• De man die de Brandnetel openhoudt in Antwerpen is niet persoonlijk verantwoordelijk voor de transitie naar een vegetarische, meer biologische maatschappij, maar hij is er wel onlosmakelijk mee verbonden. De som van zijn verhaal en al die andere concrete verhalen resulteert in die transitie.
• Mr Gwyn van Alessandro Barrico. We zijn niet alleen verdwaald in het bos, we zijn ook het bos en de dief die achter de boom zit en het meisje dat door het bos wandelt.
• Bij het woord ‘soep’ denken wij onmiddellijk aan het mooie verhaal van Charlotte Prové. Sindsdien is soep niet langer gelijk aan groenten met water.
• Het werk dat Benjamin’s leven veranderde: Rayuela, een hinkelspel van Julio Cortazar.
• Eentje om mee te nemen en af en toe eens af te stoffen: “Kunst is wat het zou kunnen zijn. Een voorstel, een mogelijkheid, een propositie.”
• Benjamin zwalpt tussen Antonio Gramsci “The old is dying, the new cannot be born” en Ernst Bloch “Wees realistisch, eis het onmogelijke”.