Jozefien Mombaerts - Theatermaker
Dit is de stem van velen
42min - december, 2021
Met Jozefien hadden we het grondig, open en genuanceerd over zelfdoding en over hoe dat geen individueel maar een collectief probleem is. En dus ook een collectieve verantwoordelijkheid.
Benieuwd naar het vervolg?
Word vandaag lid van Zwijgen is geen optie en krijg meteen toegang de volledige versie van dit gesprek.
Voetnoten bij dit gesprek
Hoofdstuk 1: Gezien worden
Jozefien vertelt over het begin van haar relatie met Johan Heldenbergh. Johan zat in een depressie en de roddelpers schilderde haar af als evil stiefmoeder. Over hoe toen 2 zinnetjes in een lezersbrief in de Dag Allemaal troost boden.
- Wie graag meer wil weten over het conflict tussen persvrijheid en privacy en fan is van droge juridische non-fictie kan hier terecht.
- Even een oproep naar de mevrouw die destijds twee lijntje naar de Dag Allemaal stuurde. Laat ons iets weten op jowkes@zwijgenisgeenoptie.be en we brengen je in contact met Jozefien.
Hoofdstuk 2: Kousevoetenkermis
Over de titel van Jozefiens voorstelling ‘Een pleidooi voor zelfmoord’. Over de heftigheid van woorden en het doel van haar voorstelling. Over de reacties van mensen die zelfdoding van dichtbij hebben meegemaakt en zij die er niet mee te maken hebben gehad.
- Angst voor de heftigheid. Alexander Devriendt maakte een gelijkaardig punt bij ons. Als hij geld aan een bedelaar geeft dan komen er allerlei conflicterende meningen en gevoelens in hem op. Hij pleit ervoor dat al die gevoelens een recht van bestaan hebben en dat dat niet moet worden samengevat of opgelost. Je neemt gewoon een beslissing.
- Er zit hier op het eerste zicht een conflict met onze Grote vraag aflevering [Moeten we vechten om woorden?] waarin we argumenteren dat woorden niet neutraal zijn en heel foute gevolgen kunnen hebben. En dat je dus beter twee keer nadenkt voor je spreekt. Een woord als ‘transmigrant’ ontmenselijkt iemand en zorgt ervoor dat een leven minder waard wordt dan dat van iemand anders (dixit Josse De Pauw). Je zou hetzelfde argument kunnen proberen maken voor ‘zelfdoding’ versus ‘zelfmoord’, maar dat klopt niet want mensen die ermee te maken hebben, hebben geen last van het woord. Het is de samenleving die ons dwingt om eufimistisch om te springen met een thematiek waarvan de slachtoffers gebaat zouden zijn bij meer eerlijkheid. Volg je nog?
Hoofdstuk 3: Kunnen we het erover hebben?
Jozefien gaat in op het thema zelfdoding en waarom ze denkt dat haar voorstelling en het erover hebben preventief kan werken. Het gaat over het grotere maatschappelijke probleem en het pleidooi voor zelfmoord dat onze samenleving eigenlijk voortdurend voert. Over schuld en verantwoordelijkheid.
- Anneleen De Bonte noemde burnout en depressie (en bij uitbreiding zeldoding als de extreme variant daarvan) de spiegelstoornis van onze tijd. Ze maakt daarmee hetzelfde punt dat het eigenlijk onze maatschappij is die voortdurend dat pleidooi voor zelfmoord voert.
- Als het over preventie gaat en over symptoombestrijding, dan denken wij automatisch aan Marc Cosyns. Hij haalde dat probleem uit de gezondheidzorg en deed het ons overal in de wereld zien. We komen altijd te laat, we behandelen symptomen en vergeten grondoorzaken.
- Jozefien maakte twee voorstellingen met mensen uit de psychiatrie. ‘De zware gevallen’. Net als Dirk Bryssinck en Joris Hessels nuanceert zij het beeld dat we van deze mensen hebben.
- We worstelen in onze gesprekken vaak met individuele versus collectieve verantwoordelijkheid. Als je je graag wat minder individueel schuldig wil voelen moet je naar Marian Donner kijken. Als je rijk bent en wat meer individuele verantwoordelijkheid wil voelen moet je naar Pieter Boussemaere kijken. Als je denkt: schuld, onschuld, verantwoordelijk, schmerantwoordelijkheid, wat maakt het uit? Zoek dan troost in ons gesprek met Peter De Graef en in dat met Randall Casaer. Wil je gewoon eventjes resetten, klik dan hier.
- We moeten schuld en verantwoordelijkheid uit elkaar trekken. Zoals Christophe Busch dat heel eloquent deed. Het is niet omdat we niet schuldig zijn aan iets dat we geen verantwoordelijkheid hebben. Christophe maakte dat punt over ons koloniale verleden. Jozefien maakt hier het punt dat we misschien niet allemaal schuldig zijn aan de dood van al die zelfmoordenaars, maar dat dat niet wegneemt dat we een collectieve verantwoordelijkheid dragen.
Hoofdstuk 4: Practice what you fucking preach
Over het je toe-eigenen van het verhaal van iemand anders en of dat wel mag. Over hoe hard we zijn voor elkaar en hoe Jozefien ondanks die hardheid blijft gaan. Over het moederschap.
- Ook in ons allereerste gesprek met Murielle Scherre speelde het moederschap een heel belangrijke rol in hoe ze zich is beginnen verhouden tegenover de wereld.
- Lees hier de recensie van Charlotte De Somviele over Een Pleidooi voor Zelfmoord.
- De paradox van de acteur die kwetsbaarheid en oprechtheid predikt van achter een masker. Zouden we daar niet eens een betere naam voor verzinnen?
Hoofdstuk 5: Betekenis
Het meest filosofische stuk over onze collectieve zoektocht naar betekenis. En dat het misschien normaal is als je heel diep zit om na te denken over je nietigheid.
- We hebben het hier regelmatig over onze nietigheid en over het uitzoomen van onze kleine leventjes tot we allemaal legomannetjes zijn (Hetty Helsmoortel). Zij het meestal in een minder donkere context.
- Wij hebben een zwak voor dat soort denkexperimenten. Voor het besef dat alles eigenlijk betekenisloos is, maar dat we allemaal heel wanhopig betekenisjes aan die nietige levens hangen. Wij vinden dat (zoals Alexander Devriendt) geen deprimerende maar eerder een troostende gedachte. Een nulpunt. We kunnen dit hele gesprek herframen als: Als iemand anders dat een deprimerende gedachte vindt en als die gedachte één van de redenen is waarom die persoon beslist uit het leven te stappen, wil dat dan zeggen dat we niet hadden mogen existentieel filosoferen over de nietigheid van ons bestaan? Of moeten we het juist hebben over hoe dat gefilosofeer bijdraagt tot die donkere gevoelens?
Hoofdstuk 6: Een betoging van zelfmoordenaars
Wat gebeurt er als we van die mensen die er niet meer zijn protagonisten maken? Wat zouden ze zeggen? Is dat uiteindelijk niet de schoonste aanklacht tegen het systeem dat hen tot die keuze dwong?
- Nog enkele filmtips voor mensen die de heftigheid van dit onderwerp aankunnen.
- Oslo, August 31st, de film van Joacim Trier, doet een gelijkaardig onderzoek met een zelfmoordenaar als protagonist.
- The Sunset Limited is een heel mooie HBO film, geadapteerd door Cormac McCarthy van zijn eigen theaterstuk. Samuel L. Jackson voorkomt dat Tommy Lee Jones onder een metro springt en vervolgens zitten ze heel de film lang aan een tafel te praten.
Ontdek verwante gesprekken: